خارش یک شکایت شایع در بیماریهای پوستی است که معمولاً از یک بیماری اولیه پوستی منشاء می گیرد ولی در 25 – 10 درصد موارد مربوط به یک بیماری زمینه ای سیستمیک یا داخلی میباشد. عوامل غیرپوستی که باعث خارش می شوند شامل : بیماریهای ناشی از کبد و کلیه و تیروئید ، سرطانها ، ایذر و یا عفونت های انگلی و یا روانپزشکی – عصبی باشد.
سه گروه بزرگ خارش تاکنون مشخص شده است :
1 - بیماری پوستی – التهابی اولیه که باعث خارش شده
2 - بیماری پوستی مزمن که در اثر خارش ایجاد شده
3 - نه بیماری پوستی و نه التهاب پوستی
عوامل زمینه ساز خارش به صورت زیر است :
1 – عوامل پوستی
2 - عوامل داخلی
3 - عصبی – روانی
4 - عوامل مخلوط (چند عامل با هم وجود دارد)
هر کسی خارش را در مقطعی از زندگی خود تجربه کرده است مثلاً به علت گزش حشرات ، ولی میزان شیوع آن کاملاً مشخص نیست.
تاریخچه دقیق خارش در فرد می تواند ما را به سمت علت هدایت نماید:
مثلاً مدت خارش و اینکه موضعی است یا منتشر در کل بدن ، محل خارش ، ضایعات پوستی همراه ، شرح حال دارویی ، آیا بیماری دیگری دارد یا خیر؟ ، آیا فرد دیگری از خانواده هم گرفتار است یا نه ؟، با چه علائم دیگری همراه است مثل تب و لرز و یا تعریق؟ و آیا باعث بی خوابی بیمار شده است یا خیر؟
معاینه
برای تشخیص خارش باید پوست و سر و مو و نواحی مخاطی و ژینتال به طور دقیق توسط متخصص پوست و مو معاینه شوند و همچنین علائم عمومی مثل تب و لرز و یا تعریق ثبت شوند. معاینه کبد و طحال و غدد لنفاوی باید انجام شوند. در مراحل بعدی برای تشخیص دقیق شاید نیاز باشد که آزمایشات خون انجام شود و در صورت لزوم نمونه برداری پوست.
خارش در بعضی از بیماریهای پوستی:
گل یا جرب : خارش ممکن است محدود به یک ناحیه از پوست و یا در تمام پوست بدن و منتشر باشد و همراه با خارش سوزش نیز وجود داشته باشد ، خارش معمولاً 6 – 3 هفته بعد از ابتلا به این آلودگی شروع می شود و در آلودگی های بعدی در عرض چند روز رخ میدهد.
شپش یا پدیکولوزیس : خارش در محل های اولیه آلودگی به شپش مانند پوست سر و کشاله ران یک کلید تشخیصی مهم در شپش سر است. خارش منتشر برای شپش بدن یک علامت تشخیصی مهم است ولی در سایر فرمهای آن نیز می تواند رخ بدهد.
آتوپی یا اگزمای پوستی ارثی :
خارش یک علامت مهم در بیماری درماتیت آتوپیک یا اگزمای سرشتی پوست است که اگر خارش وجود نداشته باشد ، این تشخیص حتی مطرح نمی شود .
تعدادی از محرکها مثل موارد اشتنشاقی و غذا یا گرما و تعریق و پشم و استرسهای روانی و الکل ممکن است در این بیماران خارش ایجاد نماید.
اغلب بچه های مبتلا به این بیماری یک الگوی شعله ور شدن علائم در زمستان دارند و عده ای هم در فصل تابستان بیماریشان شعله ور می شود.
کهیر:
ممکن است که شدیداً خارش داشته باشد و یا احساس خراشیدگی و سوزن سوزن شدن رخ بدهد. ضایعات اولیه و برآمدگی های گوشتی کوچک معمولاً خارش دار هستند.
پسوریازیس:
هر چند این بیماری یک بیمار خارش زا نیست ولی تعداد زیادی از بیماران از خارش رنج می برند یک سری از فاکتورها باعث ایجاد و برانگیخته شدن خارش در این بیماری می شوند مانند گرما و خشکی و تعریق و استرس .
پروریگو ندولارین یا خارش عصبی :
یک بیماری با زمینه عصبی و روانپزشکی است که اغلب در بالغین و مخصوصاً در خانمها رخ میدهد.
مالش عادتی پوست (لیکن سیمپلکس):
یک حالت ضخیم شدگی در پوست است که به علت مالش عادتی و مزمن و خاراندن پوست رخ میدهد. در این بیماری مناطق گرفتار پوستی مانند پوست پشت گردن و سر و ناحیه تناسلی ، ساق پا و مچ پا و پشت دست ضخیم شده و خطوط پوستی واضح و حالت چرمی و تیره پیدا می کنند و درجاتی از قرمزی هم دیده می شود.
خارش ناحیه معقد:
خارش کاملاً محدود در ناحیه مقعد و پوست اطراف آن که 5 – 1% جمعیت گرفتار آن هستند و در آقایان حدود 4 برابر بیشتر دیده می شود.
شروع آن می تواند تدریجی و آرام باشد و گاهی هفته ها و یا سالها طول بکشد.
علل احتمالی خارش مقعد:
شامل فاکتورهای تغذیه ای مانند مصرف زیاد قهوه ، بهداشت فردی ضعیف و اختلالات روانی – عصبی باشد. بعضی از عوامل مانند اسهال مزمن و بی اختیاری مدفوع و همورئید و فیشرهای معقد و یا عفونت ها و سرطان ناحیه معقد و حتی بیماریهای مانند پسوریازیس و درماتیت سبوروئیک و آلرژی و بیماریهای منتقله جنسی می تواند باعث خارش کردند.
خارش آکواژ نیک و یا تماس با آب :
در عرض 30 دقیقه بعد از تماس با آب، سوزش و خارش ایجاد می شود و حدود 2 ساعت طول میکشد، در شروع در ناحیه پاها خارش ایجاد می شود و سپس در بدن منتشر میگردد. سرو کف دست و پا و نواحی مخاطی گرفتار نمی شوند.
خارش نواحی تناسلی :
خارش در ناحیه ولو و اسکروتوم دیده می شود و علائم شبها تشدید شده و با مالش و خاراندن های مکرر، پوست آن ناحیه ضخیم می شود.
خارش پوست سر:
می تواند در اثر شوره و یا بیماری پسوریازیس و یا عفونت های ریشه مو (فولیکولیت) و یا بیماری درماتومیوزیت ارتباط داشته باشد. گاهی بدون علت زمینه ای دیده می شود و با استرس و خستگی در ارتباط است.
خارش در بیماریهای مزمن :
1 - خارش کلیوی : در کسانی ایجاد می شود که دچار رسایی مزمن کلیه و تحت دیالیز هستند دیده می شود. اوج خارش دو روز بعد از اتمام دیالیز است. در هنگام انجام دیالیز نسبتاً زیاد و یک روز بعد از انجام دیالیز در کمترین میزان است.
2 - خارش کلستاتیک یا کبدی
تقریباً هر بیماری کبدی ممکن است با خارش ظاهر شود امّا شایعترین عوامل آن سیروز صفراوی اولیه - سنگ کیسه صفرا ، سرطان مجرای کیسه صفرا ، خارش ناشی از داروها و عفونت های ویرال مانند هپاتیت A و B و عفونت مزمن هپاتیت.
3 - خارش ناشی از بیماریهایی خونی :
مانند مبتلایان به فقر آهن ، پلی سیتمی یا غلظت خون بالا که می تواند باعث خارش شود.
4 - خارش ناشی از سرطانها :
متاسفانه خیلی از سرطانها می توانند باعث خارش شوند که البته ارتباط واقعی سرطان و این نوع خارش کاملاً مشخص نیست. خارش گاهی می تواند به عنوان علامت اولیه حتی سالها قبل از سرطان ظاهر میشود.
مکانیسم احتمالی برای خارش وابسته به تومور یا سرطان عبارت است از تولیدات سلولهای مرده یا نکروتیک سرطانی به داخل گردش خون و یا ترشح یک سری مواد توسط تومور و یا آزاد سازی هیستامین به عنوان علت خارش باشد.
5 - خارش در بیماریهای غددی :
بعضی از بیماریهای غددی مانند دیابت یا بیماری قند و بیماریهایی تیروئید (کم کاری و یا پرکاری) دیده شود.
6 - خارش در ایدز :
ایدز در نیمی از موارد خارش دارند.
7 - خارش در حاملگی
8 - خارش های دارویی
9 - خارش های با علت روانپزشکی:
بعضی از بیماریها مانند اضطراب و افسردگی و حتی سایکوزیا جنون می تواند خارش منتشر در تمام بدن بدهند که لازم است با روانپزشک مشاوره شود.
درمان:
تا به امروز داروی اختصاصی برای خارش که مثل آسپیرین برای درد موثر باشد، پیدا نشده است و برای هر بیمار بایستی یک مدیریت درمان مربوط به همان بیمار مد نظر باشد.
آموزش بیمار و جلوگیری از عوامل تشدید کننده ، مهم است. مثل پوشیدن لباسهای مناسب غیرپشمی و فاقد الیاف مصنوعی و بیشتر از لباسهای کتان یا ابریشمی استفاده شود. پرهیز از حمام کردن های طولانی و زیاد (دوش گرفتن کوتاه و با آب ولرم) و استفاده از مواد پاک کننده مصنوعی دترژنت ملایم (پن های شستشو) ، مصرف روزانه مرطوب کننده (مصرف کرم یا پماد مرطوب کننده بلافاصله بعد از استحمام) .
بیماران پیر بیشتر در معرض خارش ناشی از خشکی پوست هستند لذا بایستی حمام رفتن را به یک یا دو بار در هفته محدود نمایند.
جلوگیری از ایجاد سیکل خارش – خارانیدن یا توقف این سیکل مثل به کار بردن یک لیف خنک با فشار ملایم ، کوتاه نگهداشتن ناخن ها ، ورزش های فیزیکی کنترل شده ، درمان ریلاکسیشن ، محدود کردن تماس با گرد و خاک و گرما و استرس و اضطراب .
درمانهای موضعی
داروهای موضعی زیادی هستند که دارای ماده ضد خارش هستند ، مثل کورتون ، کول تار ، پسراموکسین ، منتول ، دوکسپین موضعی و کاپسایسین که تمام این موارد باید توسط پزشک متخصص پوست و مو بعد از معاینه و ارزیابی بیمار تجویز گردد.
درمانهای خوراکی
انواع آنتی هیستامین که با اثرات ضد خارش به صورت تاثیر بر اعصاب مرکزی و خاصیت آرام بخشی و....که باید توسط پزشک تجویز شوند.
نور درمانی
درمان با اولتراویوله تاثیرات مفیدی در بیماریهای پوستی التهابی و انواع خارش های کلیوی و کبدی و .. دارند که باید توسط پزشک متخصص مد نظر قرار گیرد.
